"From Death to new Life"
Door Boris Gudziak
tijdens de vespers op 26 november 2005 Utrecht
Dierbare zusters en broeders,
Sinds ik 15 jaar geleden van uit de VS naar Oekraïne verhuisde, sinds ik van de archieven, waar ik jaren als historicus werkte, in een de publieke positie op de universitaire speekgestoelte kwam en sinds ik uiteindelijk preister werd, heb ik in al die lange jaren een man aan mijn zijde gehad, die wellicht de beste vriend in mijn leven was: Henri Nouwen.
Ik hoorde honderden van zijn preken. Ik zat naast hem gedurende honderden uren van stil gebed. Honderden keren nam ik deel aan de eucharistie viering waarin hij voorging.
Daarom is het voor mij een bijzonder aangrijpende ervaring dat ik vanavond hier in Nederland mag zijn samen met mijn Oekraïense vrienden (red. de leden van het koor Soli Deo uit L’viv) het op de uitnodiging van de Henri Nouwen stichting. Ik dank U, de stichting en alle Nederlanders voor Henri en voor de verschillende manieren waarop U in solidariteit betrokken bent met ons in Oekraïne.
We hoorden zojuist de voorlezing van het prachtige Evangelie uit Lucas (red: 24, 13:35) over een reis, een reis van uit de dood naar een vreugdevol nieuw leven. In de korte tijd welke wij vanavond samen zijn wil ik graag iets zeggen over die reis en ook daarover getuigen.
De jonge mensen hier voor u, kinderen van Oekraïne, zijn erfgenamen van uit uitermate pijnlijke geschiedenis. In de twintigste eeuw werden door wereldoorlogen, door totalitaire onderdrukking, door andere onnatuurlijke oorzaken werden meer dan zeventien miljoen Oekraïners om het leven gebracht. Heel veel meer miljoenen werden gevangen gezet. Praktisch de gehele bevolking leefde bijna de gehele twintigste eeuw in groots mogelijke angst. Angst die we terreur noemen. De kerkgemeenschap waartoe deze jonge mensen behoren, de Oekraïens Grieks Katholieke kerk, was illegaal gedurende bijna de gehele vorige eeuw en ook andere Christelijke geloofsgemeenten werden in Oekraïne zwaar vervolgd. Toen de ”Wende” kwam (red: 1991) werd deze jonge generatie, hier door het koor vertegenwoordigd, voor meer dan tien jaar door een totaal fout regiem bestuurd, dat iedere mogelijkheid gebruikte om het volk uit te buiten.
In Holland weten jullie dat duizenden en duizenden Oekraïners, ouders van deze kinderen hun land verlieten om elders het voedsel voor hun kinderen te verdienen.
Tegen de achtergrond van geweld en onderdrukking van het geestelijk leven van mensen en manipulatie van menselijke mogelijkheden vraag ik mij af: wat betekent dit Evangelie?
We horen dat de twee leerlingen uit Jeruzalem waren vertrokken (red; nadat eerder die dag Jezus was gekruisigd). Ze waren in heftige discussie toen Jezus zich bij hen voegde. Ze waren immens verdrietig, uit het veld geslagen en totaal teleurgesteld in hun verachtingen. Minzaam ironisch vraagt Jezus hen “waar hebben jullie het over?” “Ben jij dan de enige die er niet van weet?” vroegen ze hem verbaasd.
Hoe vaak niet onder veel minder dramatische omstandigheden dan eertijds in de dagen na Golgotha of na de immense beproevingen in de twintigste eeuw in Oekraïne, ja gewoon in het leven van alle dag, geven we de hoop op of geraken we is discussie en twist om een uitleg te vinden voor onze alle daagse problemen. Maar vanuit die positie kunnen we nog tegen onze echtgenote, familie, vrienden of collega’s aan praten: “Ja, het staat er slecht voor met me. Begrijp je dat niet? Ben jij weer de enige die dat niet ziet? Hoe vaak zijn we niet totaal uit het oog verloren de Jezus die met ons oploopt?
Voor deze twee volgelingen was de tocht naar Emmaüs best een heel eind; dertig kilometer te voet. Maar gedurende de lange reis zagen of herkenden ze Hem niet, juist degene op wie zij al hun hoop hadden gevestigd, de bron was voor hun vreugde, vrede en hun nieuwe leven.
Hij was helemaal daar maar zij werden zo totaal in beslag genomen door hun eigen verwerking van wat ze hadden meegemaakt en beleefd, dat zij niet in staat waren te zien dat dat niet het einde van het verhaal was. Jezus loopt rustig met hen op tot de tijd voor herkenning zou komen. Kalm en vriendelijk probeert hij hen tot inzicht te brengen. Hij probeert hen uit te leggen wat er gebeurd is en waarom het zo moest gaan. Eigenlijk legt hij hen uit wat ook voor ieder van ons het kern probleem is, de crux, het Paas mysterie. Hij vertelt en legt uit wat we eigenlijk zelden willen begrijpen: het lijden.
Ik kan de jonge studenten (red: in Oekraïne) niet de lange lijdensweg van hun ouders en grootouders uit leggen, ook niet de gevangenneming van hun geestelijke leiders, evenmin de rottigheid van hun politieke bazen. Een ieder van ons ondervindt lijden waarvoor geen uitleg te vinden is. Maar onderweg naar nieuw leven spreekt Jezus woorden waarvan de kracht langzaam tot ons doordringt: ook ik onderging het lijden om tot glorie, de eenheid met God, te komen. Als ik geen redelijke argumenten voor het lijden kan vinden, laat ik het je dan zeggen met mijn complete solidariteit met jou, in wat je ook mee te maken krijgt tot in zelfs de dood. Ik loop naast je op de stoffige wegen terwijl je verwarring en kwaad bent. Ik ben je meest nabij wanneer je jouw kruis hebt te dragen, omdat ik aan dat kruis verhangen werd. Ik gaf mijn leven. Ik nam op mijn al het lijden dat de mens te verdragen krijgt. Ik ken die pijn van lichaam en geest, van lijf en led. Ik moest die bittere weg ook gaan om mijn glorie binnen te treden.
Jezus loopt op met zijn leerlingen, hij begrijpt hen en deelt zijn solidariteit met hen, maar zij herkennen hem nog niet. Zij kunnen niet inzien dat hij is herrezen, dat hij leeft en zijn leven met hen deelt totdat zij eindelijk thuis komen aan het eind van hun reis. Dan wordt de verrezene, levende Christus hun duidelijk op het moment aan tafel dat zij samen het brood breken en delen, op het moment van intimiteit en van met elkaar delen.
Hij nam het brood, Hij zegende het brood, Hij brak het, gelijk vaak wij naar lichaam en geest gebroken zijn en Hij deelde het met ons. Hoe zeer bijzonder heeft Henri ons geholpen die handelingen en woorden, die de volgelingen deden inzien wie Jezus was, te begrijpen. Toen pas zagen zij wie Hij was, toen pas herkenden zij de verrezene. Dat was al zij nodig hadden, Hun reis van dood naar nieuw leven was voltooid en Jezus ging zijns weegs. Alles kreeg zijn plaats in het licht van die ontmoeting aan de tafel en het breken van het brood. Nu begrepen zij het lijden en verdween de verwarring. Hun harten werden vervuld van intense vreugde. Ze haasten zich terug naar de andere leerlingen om hen te vertellen wat hun was overkomen: Hij leeft, Hij overwon zijn dood. Onze wanhoop slaat om naar nieuwe hoop en verwachting. Nu zien we het en we zijn nergens meer bang voor.
Dierbare broeders en zuster, na de tragedies van de twintigste eeuw was het onvoorstelbaar je te denken dat de mensen in Oekraïne zich weer zouden hervinden om in vertrouwen en in vrede te leven. Toch hebben we nu voor ons een jonge generatie, hier vertegenwoordigd, die weer vol verwachting leven. Nadat in Oekraïne het religieuze leven tot aan de grond was afgebroken, samenlevingen van monniken waren uitgeroeid en slechts een minimaal lichtje van kerkelijke gemeenschap ondergronds had overleefd, zien we nu vijftien jaar later een bloeiende kerkelijke gemeenschap met vele jonge mensen die paradoxaal kiezen om alles op te geven om God en hun broeders en zusters te dienen. Dat doen vele monniken, vele zusters en vele jonge priesters. De eerste generatie leken vrouwen in de duizend jarige geschiedenis van onze (red: Grieks katholieke) kerk studeren theologie en dragen het woord God uit met vrouwelijke stem. Het was de jongste generatie, de hun bewust leven geheel in een onafhankelijk maar totaal corrupt Oekraïne mee maakte, welke hun ouders en grootouders verleden jaar mee namen naar de pleinen van de steden overal in het land in een vreedzame revolutie, welke door U werd gesteund in gedachten, gebed of met acties.
Henri Nouwen moedigt mensen over de gehele wereld aan vertouwen te houden in de God die hoopt biedt, zijn hand vast te blijven houden terwijl hij met ons op loopt en wij de beker van ons leven te drinken. Wat we te drinken krijgen moge bitter zijn, maar we drinken uit de beker, wetende dat Christus herrees, de dood overwon en zijn liefde met ons alles overtreft.
Ik wil U hier in Nederland aanmoedigen Uw geestelijk leven te behouden en te verdiepen. Als deze jonge mensen van het koor lovend over de Heer zingen en vreugde en vrede delen terwijl zij uit een verschrikkelijk verleden komen, dan is er toch voor ons alle enorme hoop.
De beproevingen van ons leven in deze wereld zijn enorm, waar dan ook; frustraties, verwarring, hopeloosheid, teleurstelling woede en machteloosheid over het lijden. Oekraïne, noch Afrika, noch enig ontwikkelingsland heeft daarop een allen recht. Ook U hier kent die beproevingen. Voor ons allen geldt echter het goede nieuws uit Emmaüs. Laten we bij alles wat ons overkomt oplettend luisteren naar wat Jezus onderweg probeert uit te leggen en zijn glimlach zien. Stel je toch voor hoe Jezus er plezier in moet hebben gehad toen hij zijn verwarde leerlingen onderweg tegen kwam en met hen op liep. Hij moet met vreugde uitgezien hebben naar het moment waarop het hen duidelijk zou worden wie hij was. Zij hadden dat niet in de gaten en Jezus deed alsof hij nog verder moest. Hij begeleidt hen vriendelijk op hun tocht, die er voor nodig was om hen tot inzicht te laten komen en te begrijpen dat zij de verrezene ontmoetten.
Met humor en vreugde liep hij met hen mee.
Laten wij vanavond ook onze verwarring, boosheid, wanhoop overgeven aan de verrezene. Laten we hem toestaan met ons mee te lopen, naast ons. Laten we toestaan dat het best ons lijden te verstaan is door zijn solidariteit met ons. Laten we als broeders en zusters aan zijn tafel aanzitten en eindelijk zien wie het is.
Laten we de reis van dood naar nieuw leven samen maken.
Mag Uw gastvrijheid voor ons in Oekraïne een belangrijk teken zijn van het vele goeds dat zal komen.
Boris Gudziak